افسردگی چگونه بر وزن بدن تأثیر می‌گذارد؟

به گزارش  پارسینه به نقل از تابناک، تغییر وزن ناخواسته (چه افزایش و چه کاهش) یکی از معیارهای اصلی تشخیصی برای اختلال افسردگی اساسی (MDD) در راهنمای DSM-5 است.

پاسخ کوتاه به سوال آیا افسردگی باعث لاغری می‌شود؟ مثبت است، اما این تمام واقعیت نیست. افسردگی می‌تواند به همان اندازه باعث افزایش وزن و چاقی شود. این رابطه دوگانه به نوع افسردگی، شدت علائم، ژنتیک و واکنش منحصربه‌فرد بدن هر فرد بستگی دارد.

این مقاله صرفاً جنبه اطلاع‌رسانی و آموزشی دارد و به هیچ عنوان جایگزین مشاوره، تشخیص یا درمان حرفه‌ای پزشکی نیست. تغییرات ناخواسته و قابل توجه در وزن می‌تواند نشانه‌ای از شرایط پزشکی مختلف (فراتر از افسردگی) باشد. اگر شما یا عزیزانتان دچار تغییرات وزن ناگهانی، کاهش یا افزایش شدید اشتها، یا علائم خلقی هستید، لطفاً برای ارزیابی دقیق و دریافت برنامه درمانی مناسب، حتماً با پزشک مشورت کنید.

چرا افسردگی باعث لاغری و کاهش وزن می‌شود؟

ارتباط افسردگی و کاهش وزن، به‌ویژه در اشکال شدیدتر بیماری مانند افسردگی ملانکولیک، بسیار قوی است. این کاهش وزن معمولاً ناخواسته و نتیجه مستقیم تأثیر بیماری بر مغز و رفتار فرد است.

از دست دادن لذت و تأثیر آن بر اشتها

یکی از علائم هسته‌ای افسردگی، Anhedonia  یا ناتوانی در تجربه لذت است. این حالت فراتر از بی‌علاقگی به سرگرمی‌ها است و مستقیماً بر لذت فیزیکی ناشی از غذا خوردن تأثیر می‌گذارد. غذاها طعم خود را از دست می‌دهند و فرد دیگر آن حس رضایت و پاداش مغزی را پس از غذا خوردن دریافت نمی‌کند. این بی‌تفاوتی حسی، انگیزه غذا خوردن را به شدت کاهش داده و منجر به کاهش دریافت کالری و لاغری می‌شود.

خستگی مفرط و بی‌انگیزگی برای تهیه غذا

افسردگی با خستگی مفرط و کمبود انرژی همراه است که ساده‌ترین فعالیت‌های روزمره را طاقت‌فرسا می‌کند. فرایندهای مرتبط با غذا خوردن - مانند خرید، آشپزی و شستن ظروف - به انرژی زیادی نیاز دارند که فرد مبتلا فاقد آن است. این امر منجر به حذف وعده‌های غذایی یا فراموش کردن غذا خوردن برای ساعت‌های طولانی می‌شود.

تغییرات بیوشیمیایی:نقش هورمون‌های استرس

در افسردگی حاد و شدید (نوع ملانکولیک)، محور HPA (سیستم پاسخ به استرس بدن) دچار بیش‌فعالی می‌شود. این حالت منجر به ترشح مداوم هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین (CRH) و سطوح بالای کورتیزول می‌شود. این هورمون‌ها در سطوح بسیار بالا (مانند پاسخ جنگ یا گریز) می‌توانند به شدت اشتها را سرکوب کرده و بدن را در وضعیت آماده‌باش دائمی قرار دهند که در آن، گرسنگی در اولویت نیست.

علائم گوارشی همراه با افسردگی

ارتباط قوی مغز و روده دوطرفه است. افسردگی می‌تواند باعث ایجاد علائم فیزیکی واقعی در سیستم گوارش مانند حالت تهوع مداوم، درد معده، احساس سیری زودرس، یبوست یا اسهال شود. این ناراحتی‌های فیزیکی، غذا خوردن را به تجربه‌ای ناخوشایند تبدیل کرده و منجر به کاهش مصرف غذا می‌شوند.

چرا افسردگی باعث افزایش وزن و چاقی می‌شود؟ (روی دیگر سکه)

ارتباط افسردگی و افزایش وزن نیز بسیار شایع است. این پدیده نشان می‌دهد که افسردگی می‌تواند به شیوه‌های کاملاً متفاوتی بروز کند.

افسردگی آتیپیک:الگوی معکوس علائم

شایع‌ترین نوع افسردگی مرتبط با افزایش وزن، افسردگی آتیپیک است. این نوع بسیار رایج، با مجموعه‌ای از علائم معکوس در مقایسه با نوع ملانکولیک مشخص می‌شود:

1. افزایش شدید اشتها: به جای بی‌اشتهایی، فرد تمایل شدیدی به خوردن پیدا می‌کند.
2. هوس شدید کربوهیدرات: گرایش به سمت شیرینی‌جات و غذاهای پرچرب.
3. پرخوابی: خواب طولانی‌مدت و همچنان احساس خستگی کردن.
4. احساس سنگینی در اندام‌ها: احساس فیزیکی کرختی در دست‌ها و پاها.
5. حساسیت به طرد شدن: واکنش عاطفی شدید به انتقاد.

پرخوری عاطفی و خوددرمانی با غذا

در بسیاری از موارد، غذا خوردن (به‌ویژه مصرف قند و چربی) به عنوان یک مکانیزم مقابله‌ای یا خوددرمانی کوتاه‌مدت برای تسکین احساسات دردناک افسردگی عمل می‌کند. غذاهای شیرین و پرکالری می‌توانند به طور موقت سطح سروتونین را در مغز افزایش داده و یک تسکین آنی ایجاد کنند. این الگو به سرعت به یک چرخه معیوب تبدیل می‌شود:افسردگی -> پرخوری -> احساس گناه -> تشدید افسردگی -> پرخوری مجدد.

تأثیر داروهای ضد افسردگی بر وزن

گاهی، عامل تغییر وزن، خود بیماری نیست، بلکه درمان آن است. داروهای ضدافسردگی می‌توانند تأثیرات متفاوتی بر اشتها و متابولیسم داشته باشند.

داروهای مرتبط با افزایش وزن

افزایش وزن یکی از عوارض جانبی شایع برخی داروها و از دلایل اصلی قطع خودسرانه درمان است.

• ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای (TCAs): مانند آمی‌تریپتیلین، به دلیل تأثیر بر گیرنده‌های هیستامین H1، به شدت با افزایش اشتها و وزن مرتبط هستند.
• میرتازاپین: به طور خاص به دلیل توانایی قوی در افزایش اشتها و وزن شناخته شده است و گاهی برای بیمارانی که دچار کاهش وزن شدید شده‌اند، تجویز می‌شود.
• برخی SSRIها: در استفاده طولانی‌مدت (بیش از ۶ ماه)، برخی از SSRIها، به‌ویژه پاروکستین، می‌توانند منجر به افزایش وزن شوند.

داروهای مرتبط با کاهش وزن یا خنثی

در طرف مقابل، برخی داروها اثر کمی بر وزن داشته یا باعث کاهش آن می‌شوند.

• بوپروپیون: تنها داروی ضدافسردگی است که به طور مداوم با کاهش وزن مرتبط است. این دارو تمایل به سرکوب اشتها و افزایش متابولیسم دارد.
• برخی SSRIها (در کوتاه‌مدت): فلوکستین در ابتدای درمان ممکن است باعث کاهش اشتها و کاهش وزن خفیف شود.
• SNRIها: داروهایی مانند ونلافاکسین و دولوکستین معمولاً خنثی در نظر گرفته می‌شوند.